"Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου": Οι Οικουμενικοί Πατέρες και Διδάσκαλοι

 

Σωτήριος Θεολόγου

Ο μήνας του Ιανουαρίου, είναι γεμάτος με μνήμες Ιεραρχών και Πατέρων της Εκκλησίας. Ξεχωρίζουν ανάμεσά τους οι Αθανάσιος και Κύριλλος πατριαρχών Αλεξανδρείας, Γρηγόριος Νύσσης, Γρηγόριος Θεολόγος και άλλοι. Στο τέλος του μήνα, όμως, εορτάζουμε την "Μνήμη τῶν ἐν Ἁγίοις Πατέρων ἡμῶν καὶ Οἰκουμενικῶν Διδασκάλων, Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καὶ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου".

Το απολυτίκιο της εορτής αποκαλεί τους Τρεις Ιεράρχες: "Τοὺς τρεῖς μεγίστους φωστῆρας τῆς τρισηλίου Θεότητος". Αναδείχθηκαν μέγιστοι Πατέρες της Εκκλησίας. Όμως, ποιος μπορεί να αποκαλεστεί μέγας, κατά την Ορθοδοξία; Στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, ο Κύριος αναφέρει ότι: "ὃς δ᾿ ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ, οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν" (Εκείνος όμως που θα αγωνισθή να τηρήση όλας τας εντολάς και διδάξη την τήρησιν αυτών και στους ανθρώπους, αυτός θα ανακηρυχθή μέγας εις την βασιλείαν των ουρανών, Μτ, 5, 19).

Ο Μέγας Βασίλειος,  ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, "Τοὺς διῃρημένους τοῖς σώμασι, καὶ συνημμένους τῷ Πνεύματι", διά μέσου της μόρφωσης που έλαβαν σε μεγάλα αστικά κέντρα, κατάφεραν να την χρησιμοποιήσουν για τους αιρετικούς της Ορθοδοξίας. Λόγω της πλούσιας καταγωγής τους, μπορούσαν γρήγορα να ανέλθουν σε υψηλά κοσμικά αξιώματα της εποχής, αλλά στράφηκαν προς τον Χριστιανισμό και έγιναν συγκηρηναίοι για τη διάδοση του χριστιανικού μηνύματος.

Ο γέροντας Γεώργιος Καψάνης, αναφέρει ότι: "Οι άμβωνες της Κωνσταντινουπόλεως, της Αντιοχείας, της Καισαρείας της Καππαδοκίας, της Ναζιανζού έγιναν αιώνιοι άμβωνες της Εκκλησίας, από τους οποίους οι τρεις Ιεράρχαι κηρύττουν την Ορθόδοξο Θεολογία και πίστι μας και μας υποδεικνύουν την γνησία Χριστιανική ζωή".

Λόγω, λοιπόν, της τεράστιας μόρφωσης των τριών ανδρών, ένωσαν δύο κόσμους: την ελληνική παιδεία της αρχαιότητας με το σωτηριώδες χριστιανικό μήνυμα. Δύο κόσμοι με διαφορετικές αντιλήψεις, κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα καινό πολιτισμό, θεμέλιο των επόμενων αιώνων, στηριγμένοι στον Παύλειο λόγο τα «πάντα δοκιμάζετε το καλόν κατέχετε» (Α’ Θεσ. 5, 21)

Διακηρύττουν, την ελευθερία που έχει το ανθρώπινο ον και ο σεβασμός αυτής της ελευθερίας από όλους. "Μή παροργίζετε τά τέκνα ὑμῶν, οἷον οἱ πολλοί ποιοῦσιν…οὐχ ὡς ἐλευθέροις, ἀλλ’ ὡς ἀνδραπόδεις (=ὡς σκλάβους)" (Χρυσόστομος P.G. 62, 150). Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, τονίζει, επίσης, την συμφωνία μεταξύ διδαγμάτων και βίου: "μισῶ διδάγματα, οἷς ἐναντίος ὁ βίος" (Γρηγόριος Θεολόγος Ε.Π.Ε. 10, 174).

Σχετικά με τη μόρφωση των νέων, διακηρύττουν όχι τη στείρα απομνημόνευση των γνώσεων, αλλά μία ηθική καλλιέργεια της ψυχής του νέου ανθρώπου, "Τέχνη τεχνών και επιστήμη επιστημών φαίνεται μοι, άνθρωπον άγειν, το πολυτροπώτατον ζώον και ποικιλώτατον", Γρηγόριος ο Θεολόγος (Ε.Π.Μ.35,325). Σήμερα, όμως, ξεφύγαμε από αυτή την οδό· μορφωμένος νοείται ο άνθρωπος που κατέχει τις περισσότερες γνώσεις και όχι την αγωγή της ψυχής.

Σχετικά, με το ρόλο της εκκλησίας, ο πρύτανης των ρητόρων, ιερός Χρυσόστομος, αναφέρει ότι: "Η Εκκλησία είναι ιατρείον, όπου μπαίνουμε οι παραμορφωμένοι και άρρωστοι άνθρωποι για να ιαθούμε. Στην Εκκλησία τα άγρια θηρία ημερώνονται. Οι λύκοι γίνονται αμνοί" (Ομιλία εις το ρητόν «Ουδέποτε άφ’ εαυτού ποιεί ο Υιός ουδέν…», Ε.Π.Ε. τ. 27, σελ. 590).

Στη ζωή και στα έργα των Τριών Ιεραρχών βλέπουμε την ευαγγελική ρήση να γίνεται τρόπος ζωής για αυτούς: "οὕτω λαμψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσιν ὑμῶν τὰ καλὰ ἔργα καὶ δοξάσωσι τὸν πατέρα ὑμῶν τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς" (Ματθ. 5,16).
Στις μέρες μας, δυστυχώς, «δεν μας συγκινούν πια ούτε η σοφία, ούτε η αγιοσύνη, διότι δεν εκτιμούμε πια ούτε τους Έλληνες προγόνους μας ούτε τους Πατέρες της Εκκλησίας. Άλλες αντιλήψεις, άλλα πιστεύματα, άλλα ιδανικά τώρα βρήκαν θέση μέσα μας» (†)Διονυσίου Ψαριανού, Μητροπολίτου Σερβίων και Κοζάνης (1983), Στους Τρεις Ιεράρχες. Βλ. Κωνσταντίνου Χολέβα (2008), Ελληνορθόδοξη Πορεία-Ανθολόγιο Κειμένων, Δομή, Αθήνα, σ. 59.

Η "Μνήμη τῶν ἐν Ἁγίοις Πατέρων ἡμῶν καὶ Οἰκουμενικῶν Διδασκάλων, Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καὶ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου" να μας δίνουν την άνωθεν σοφία, την οποία χρειαζόμαστε σήμερα όσο ποτέ στην καθημερινότητά μας αλλά και στην παιδεία των νέων.